Di tích Ngã ba Nghèn nằm ở thị trấn Nghèn, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Nơi đây đã xảy ra nhiều cuộc đấu tranh của công nông Can Lộc trong phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh năm 1930-1931. 

Ngã ba Nghèn nằm trên trục đường Quốc lộ 1A, cách thành phố Vinh 30 km về phía Nam. Nơi đây là quê hương của nhiều chí sỹ yêu nước như: Ngô Đức Kế, nhà thơ Xuân Diệu…Đây cũng là nơi sớm hình thành các tổ chức cách mạng. Từ trước năm 1930 các tổ chức như Hội phục Việt, Đảng Tân Việt cũng đã hoạt động ở đây. Trong phong trào 1930-1931 tại đây đã nổ ra nhiều cuộc biểu tình của nhân dân. Từ tháng 5/1930 đến năm 1931 đã có hơn 40 cuộc biểu tình ở cả huyện và tổng với hàng ngàn người tham gia, trong đó tiêu biểu nhất là cuộc đấu tranh ngày 1/8/1930 của hơn một ngàn người ở cả hai vùng Thưọng và Hạ Can Lộc kéo về huyện đường đòi lại công điền, công thổ, đòi quyền tự do dân chủ. Trước khí thế đấu tranh mạnh mẽ của quần chúng tri huyện Trần Mạnh Đàn đã phải ra tận Cầu Nghèn ký vào bản yêu sách 10 điểm do nhân dân đề ra. 

Ngày 7/9/1930 hơn 2 ngàn nông dân Hạ Can Lộc đã dũng cảm kéo về huyện đường đòi thực hiện các yêu sách đã ký. Quần chúng xông vào đập phá huyện đường, thu giấy tờ, đốt sổ sách. Bọn địch đã huy động lính khố xanh ra đàn áp nhưng trước khí thế đấu tranh mạnh mẽ của quần chúng nhân dân bọn chúng đã hoảng sợ bỏ chạy . 

Cũng tại Ngã ba Nghèn, Huyện ủy Can Lộc đã phát động cuộc biểu tình lớn với quy mô toàn huyện để kỷ niệm ngày Quảng Châu công xã (12/12/1930). Trong cuộc biểu tình này, nhân dân vùng Thượng đã có ba ngàn người, nhân dân vùng Hạ có hai ngàn người đội ngũ chỉnh tề, có băng cờ khẩu hiệu chia thành 3 mũi kéo về huyện đường đòi quyền dân sinh, dân chủ. Hoảng sợ trước khí thế đấu tranh của quần chúng bọn đế quốc và phong kiến đã cho lính xả súng bắn vào đoàn biểu tình làm 42 người chết tại chỗ và hàng trăm người bị thương. Tại đây đã ghi nhận nhiều tấm gương hy sinh anh dũng của các chiến sỹ cộng sản Can Lộc như: Võ Quế, Nguyễn Nhân, Phạm Thị Dung, Phan Gần, Hồ Ngọc Tàng, Thanh Sơn, Trần Mẹo, Nguyễn Khiên Sức… 

Trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước, Đảng bộ nhân dân Can Lộc đã phát huy truyền thống vẻ vang sẵn có, động viên mọi lứa tuổi ra sức phục vụ chiến đấu. Những Đảng viên, đoàn viên, thanh niên hăng hái tham gia phục vụ sản xuất và sẵn sàng chiến đấu. Để bảo vệ cho giao thông thông suốt tại đây đã lập đội lái phà cảm tử và rà soát bom từ trường, bom nổ chậm như tổ rà phá do Phan Văn Tỉu làm tổ trưởng đã phá được 547 quả. Thanh niên xung phong, dân quân tự vệ, học sinh luôn luôn có mặt để đắp đường, san hố bom, lấy ngưòi làm cọc tiêu cho xe qua dưới hỏa lực của địch. Đây cũng là trận địa bảo vệ giao thông liên lạc trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. 

Ngã ba Nghèn là tuyến đường huyết mạch để ta chi viện cho tiền tuyến lớn ở Miền Nam, vì vậy ở đây luôn đảm bảo giao thông phục vụ xe đưa hàng ra tiền tuyến. Nhiều chiến sỹ, thanh niên xung phong, dân quân tự vệ đã hy sinh anh dũng tại vị trí này, tiêu biểu như: đồng chí Bí thư Ngô Đức Liên, Nguyễn Viết Cẫn, Nguyễn Hữu Tiến… 

Trải qua bao biến cố của lịch sử, ngày nay Ngã ba Nghèn là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của huyện. Vào năm 1984 Ngã ba Nghèn đã được Hội đồng Nhà nước công nhận là Thị trấn. Với vị trí lịch sử như trên, Ngã ba Nghèn đã được Nhà nước xếp hạng và xây dựng tượng đài để xứng đáng với truyền thống vẻ vang của Đảng bộ và nhân dân Can Lộc